Divemaster wybiera zestaw tlenowy…


Na wyposażenie ratownicze, które zawsze powinniśmy mieć ze sobą składa się apteczka i zestaw tlenowy. Jest to wymóg normy PN-EN 14467 dotyczącej Usług w zakresie nurkowania rekreacyjnego. Określa on, że Operator nurkowy / Organizator nurkowania jako absolutne minimum powinien dysponować tlenowym zestawem ratunkowym, który umożliwia podawanie poszkodowanemu tlenu przy przepływie 15 l/min przez 20 minut.

Jak więc widać w przypadku instruktorów i szkół nurkowych posiadanie zestawu tlenowego jest wymagane przez polskie przepisy, więc poniższy artykuł może także  pomóc wybrać odpowiedni sprzęt. Ten artykuł stanowi także uzupełnienie wiedzy zawartej w pierwszym rozdziale Podręcznika PADI Rescue Diver dotyczącego systemów podawania tlenu.


Zestawy tlenowe

Głównym założeniem przy wyborze ma być tutaj efektywność, a nie jedynie cena. Musimy się liczyć z tym, że zakup zestawu tlenowego jest to jednorazowy wydatek od 1700 pln (zestaw tlenowy bez zaworu na żądanie w torbie) do 4000 pln (zestaw tlenowy DAN z zaworem na żądanie, butlą 5l i w wodoodpornej walizce). Zaletą większości nowoczesnych zestawów jest jednak ich modułowa budowa, więc niekoniecznie musimy wszystko kupować od razu.
Generalnie dzielimy zestawy tlenowe na następujące grupy ze względu na system podawania tlenu bezpośrednio do nurka:

  • Stały przepływ
    • Do użycia przy oddychającym lub nieoddychającym
    • Dedykowany dla słabo oddychającego nurka
    • Stężenie tlenu do 75%
    • Marnuje więcej tlenu niż zawór na żądanie
  • Na żądanie
    • Do użycia przy oddychającym nurku
    • Podstawowa opcja podawania tlenu
    • Stężenie tlenu do 100%
    • Nie marnuje tlenu
  • Resuscytator
    • Do użycia przy oddychającym lub nieoddychającym nurku
    • Dedykowany dla nieoddychającego nurka
    • Stężenie tlenu do 100%
    • Nie marnuje tlenu
    • Nie męczy ratownika, bo zastępuje sztuczne oddychanie

Niektóre zestawy dysponują więcej niż jedną opcją podawania tlenu i jest to bardzo korzystne w trakcie udzielania pomocy. Dzięki temu możemy nie tylko pomóc np. dwóm poszkodowanym na raz, ale także udzielić pomocy poszkodowanemu niezależnie od jego stanu (oddychający/słabo oddychający/nieoddychający).

Reduktor

Działa podobnie do pierwszego stopnia automatu oddechowego, czyli odpowiedzialny jest za redukcję ciśnienia w butli. Są one bazą do podawania tlenu. W Polsce dostępne są dwa główne rodzaje reduktorów medycznych:

  • Stałego przepływu
  • Wielofunkcyjne - wyposażone zarówno w stały przepływ oraz wyjście średniego ciśnienia (daje możliwość podłączenia zaworu na żądanie oraz resuscytatora)


Reduktory ze stałym przepływem umożliwiają ustawienie przepływu tlenu i po podłączeniu do króćca poprzez miękki plastikowy przewód odpowiedniej maski podawanie tlenu poszkodowanemu. Są nadal bardzo popularne w polskim środowisku nurkowym ze względu na ich niską cenę. Ich podstawowa wadą jest zbyt niski przepływ tlenu (w większości ustawienie przepływu jest możliwe jedynie do 12 l/min (15 l/min jest uznanym standardem w podawaniu tlenu poszkodowanym nurkom). Druga wada to plastikowy lub szklany rezerwuar na wodę (używa się go w szpitalach do nawadniania tlenu w przypadku długotrwałego podawania tlenu), który bardzo łatwo ułamać. Uszkodzenie tej części powoduje brak szczelności całego systemu tlenowego i uniemożliwi dalsze podawanie tlenu.


Reduktor tlenowy nurkowanie, Strefa Divemastera
Reduktor firmy Farum jedynie do stałego przepływu. Na zdjęciu dobrze widoczny plastikowy rezerwuar.



Drugi typ czyli reduktory wielofunkcyjne wyposażone są zarówno w wyjście do stałego przepływu oraz dodatkowo wyjście średniego ciśnienia. Regulacja stałego przepływu umożliwia ustawienie na 15l/min, a większości nowoczesnych reduktorów nawet do 25 l/min co może być użyteczne w przypadku dużego poszkodowanego. Wyjście średniego ciśnienia umożliwia podłączenie zaworu na żądanie, który będzie omówiony później. Taki reduktor jest optymalnym rozwiązaniem, bo nie dość, że sam w sobie umożliwia podawanie tlenu, to można go także w przyszłości rozbudować. Jego cena w Polsce waha się pomiędzy 950 a 1100 pln zależenie od producenta.

 

Reduktor wielofunkcyjny DAN, zestaw tlenowy nurkowanie, Strefa Divemastera
Reduktor wielofunkcyjny DAN.


Opis: 1 – Króciec stałego przepływu, 2 – wyjście średniego ciśnienia, 3 – wartość przepływu, 4 – pokrętło stałego przepływu, 5 – przewód średniego ciśnienia, 6 – plastikowy przewód do maski bezzrwotnej lub resuscytacyjnej

 

zestaw tlenowy nurkowanie, Strefa Divemastera
Reduktor wielofunkcyjny firmy Medline ze złączem AGA do zaworu na żądanie.



Maski do podawania tlenu

Aby móc podawać tlen poszkodowanemu nurkowi przez reduktor ze stałym przepływem (niezależnie który z powyżej wymienionych wybierzemy) musimy wyposażyć się w dwie maski. Maska bezzwrotna umożliwi nam podawanie tlenu przytomnemu oraz nieprzytomnemu poszkodowanemu ze stężeniem tlenu około 75% (oczywiście jedynie przy przepływie 15 l/min lub wyższym). Podłącza się ją do króćca stałego przepływu w reduktorze za pomocą przezroczystego plastikowego przewodu. Często można spotkać maski, które nie są wyposażone w rezerwuar (worek poniżej maski). Nie zaleca się stosowania tych masek wypadkach nurkowych, ponieważ tlen miesza się tam z powietrzem i jego efektywne stężenie to jedynie około 40%. Z tego samego powodu kaniule nosowe nie są dobrym rozwiązaniem. Cena maski bezzwrotnej to około 20-30 pln.

 

maska bezzwrotna, zestaw tlenowy nurkowanie, Strefa Divemastera
Maska bezzwrotna. Po podłączeniu reduktora ustawionego na 15 l/min umożliwia podawanie 75% O2.



Druga maska w którym musimy się wyposażyć to maska resuscytacyjna. Umożliwia podawanie tlenu nieoddychającemu poszkodowanemu. Dzięki możliwości podłączenia tlenu możemy zwiększyć zawartość tlenu w naszych sztucznych oddechach z 16% do 50%. Cena takiej maski zależenie od producenta i jakości wykonania waha się od 30 do 100 pln.

maska resuscytacyjna nurkowanie, Strefa Divemastera
Maska resuscytacyjna z widocznym podłączeniem do tlenu.


Butle

W Polsce dostępne są głównie stalowe butle tlenowe z ciśnieniem roboczym 150 lub 200 bar. Jeżeli chodzi o dostępne pojemności to mamy do wyboru butle od 2 l do 10 l.  Biorąc pod uwagę, że najczęściej nurkujemy w miejscach oddalonych co najmniej 30 minut od najbliższej placówki medycznej, optymalnym rozwiązaniem jest butla 5 l. W przypadku używania butli 5 l – 150 bar z reduktorem o stałym przepływie 15 l/min, taka butla umożliwi nam podawanie tlenu pojedynczemu poszkodowanemu przez około 45 minut. Jeżeli zastosujemy zawór na żądanie ta sama butla wystarczy na około 60 minut. Jeżeli planujemy nurkowania w znacznej odległości od najbliższej placówki powinniśmy wyposażyć się w dodatkowe butle. Stosowanie większych niż 5 l butli powoduje że zestaw staje się bardzo mało poręczny i ciężko go przechowywać z przykręconym reduktorem. Cena butli 5 l - 150 bar do tlenu waha się pomiędzy 350, a 450 pln. Ciekawym rozwiązaniem są specjalne adaptery umożliwiające używanie reduktora tlenowego ze standardowym zaworem powietrznym. Może to być bardzo przydatne, gdy wybieramy się gdzieś samolotem. W takim przypadku na miejscu (np. w Egipcie) możemy jedynie wypożyczyć butlę z tlenem i mamy nasz zestaw tlenowy gotowy do użycia. Takie rozwiązanie stosuje bardzo wielu nurków z Europy Zachodniej.

 

butle tlenowe, Strefa Divemastera
Standardowe butle tlenowe 5 l i 2,5 l


Dotychczas opisane elementy stanowią podstawę, która jest konieczna do efektywnego podawania tlenu w przypadku oddychających jak i nieoddychających poszkodowanych. Spełniają one także standard dla Operatorów nurkowych.   Ich łączna cena to około 1500 – 1700 pln. Mimo, że taki zestaw nie będzie w stanie podawać 100% przedstawia on akceptowalny dla nurków rekreacyjnych stosunek ceny do jakości.

Zawór na żądanie

Zawór na żądanie podłączany jest do wyjścia średniego ciśnienia w reduktorze wielofunkcyjnym i:

  • umożliwia podawanie 100% tlenu,
  • zużywa mniej tlenu w porównaniu do systemu stałego przepływu.


Jego jedyną wadą jest to, że jest jednym z  droższych elementów zestawu. Dlatego jeżeli nie jesteśmy w stanie wydać od razu większej kwoty, możemy rozważyć jego kupno w drugiej kolejności. Najczęściej sprzedawany jest w komplecie z przewodem ciśnieniowym i maską. Należy zwrócić uwagę na długość przewodu. Optymalnym rozwiązaniem jest posiadanie węża 1,5m – 2 m, ponieważ ułatwia to udzielanie pomocy, a także zwiększa możliwości  wygodnego i efektywnego umiejscowienia zestawu w przypadku transportu poszkodowanego. Gdy mamy już reduktor należy zwrócić uwagę na złącze średniego ciśnienia. W Polsce najbardziej popularne są dwa rodzaje połączeń: standardowy gwint oraz szybkozłącze AGA. Musimy wybrać przewód, który będzie miał odpowiednie przyłącze do naszego reduktora. Cena zaworu na żądanie z przewodem ciśnieniowym i maską to wydatek około 1100-1300 pln zależenie od producenta.


Dodatkową opcją jest zastąpienie zaworu na żądanie resuscytatorem. Jest to urządzanie, które oprócz tego, że działa jak zawór na żądanie to jest wyposażone w dodatkowy przycisk. Po założeniu resuscytatora z maską na usta poszkodowanego możemy używając przycisku prowadzić wentylację nieoddychającego nurka. Sprzęt ten wymaga jednak dodatkowego przeszkolenia (np. Advanced Oxygen Provider).

 

zawór na żądanie, zestaw tlenowy nurkowanie, Strefa Divemastera
Zawór na żądanie wyposażony w maskę Tru-Fit umożliwia podawanie 100% tlenu.

Resuscytator nurkowanie, Strefa Divemastera
Resuscytator umożliwia prowadzenie wentylacji 100% tlenem u nieprzytomnego poszkodowanego, ale działa także jak normalny zawór na żądanie.


Torby i walizki do zestawów tlenowych

Aby przechowywać oraz transportować nasz zestaw mamy dwa możliwe rozwiązania: torbę oraz walizkę. Za pierwszym rozwiązaniem przemawia cena oraz mniejszy rozmiar i waga. Ceny takich toreb wahają się od 190 pln do 500 pln. Torba w większości przypadków nie zabezpiecza zestawu przed wilgocią, co może spowodować jego szybkie zniszczenie.

 

torba na zestaw tlenowy, Strefa Divemastera
Torba umożliwiająca zapakowanie butli 3 l lub 5 l oraz całego zestawu tlenowego.


Drugie rozwiązanie to wodoodporna walizka. Najmniejsze z nich kosztują około 350-400 pln, ale ich wadą jest to, że nie możemy schować w środku butli, więc zestaw jest rozkręcony. Większe walizki to wydatek od 800 (do butli 3l) do 1100 pln (do butli 5l). W przypadku większych walizek ważne jest żeby wyposażone były one w wewnętrzną gąbkę, żeby elementy nie przemieszczały się w trakcie transportu. Niektórzy producenci oferują gotowe gąbki, które pozwalają na odpowiednie ułożenie wszystkich elementów naszego zestawu tlenowego.

Zestaw tlenowy, Strefa Divemastera
Zestaw tlenowy ze specjalnie wyciętą gąbką przystosowaną do zestawu tlenowego.


Alternatywne rozwiązania

W wielu przypadkach automat czystości tlenowej przykręcony do butli z tlenem zastępuje reduktor tlenowy. Nurkowie najczęściej wybierają to rozwiązanie z powodów ekonomicznych Jednak to rozwiązanie ma wiele wad:

  • Automat nie jest standardowo wyposażony w maskę. Podawanie tlenu przez zwykły ustnik powoduje, ze jego stężenie obniża się (tlen wdychany przez usta ma możliwość mieszania się z powietrzem wdychanym przez nos przez nos). Jakakolwiek próba zatkania nosa powoduje zdecydowane obniżenie komfortu nurka, który oddycha tlenem. Proponuje przeprowadzić prosty test oddychać przez 10 minut z automatu na powierzchni z zatkanym nosem. Po przeprowadzaniu testu proszę wyobrazić sobie poszkodowanego nurka, który czuje się bardzo źle i musi w ten sposób oddychać tlenem.
  • Nie możemy podawać tlenu w następujących sytuacjach:
    • Poszkodowany nie toleruje zaworu na żądanie - może się tak dziać w przypadku słabego poszkodowanego lub urazu płuc, gdy osoba nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniego podciśnienia do otwarcia zaworu.
    • Nieoddychający poszkodowany.
    • W przypadku nieprzytomnego poszkodowanego podawanie tlenu jest utrudnione i ciężko zapewnić odpowiednią szczelność (czyli obniża się stężenie tlenu).
  • Automat nie jest przystosowany do medycznego podawania tlenu. Nie ma chociażby odpowiednich norm medycznych.
     

 

Znaczniki